Bestuurlijke inleiding

Deze Perspectiefnota schetst de toekomstige ontwikkelingen waarmee Dalfsen wordt geconfronteerd en de concrete ambities waarmee we aan de slag willen. We hebben de ambitie een gemeente te zijn die middenin de samenleving staat, die wendbaar is en die zich samen met onze inwoners, bedrijven en organisaties inzet om het beste te bereiken voor onze mooie gemeente.

Tegelijkertijd kampt Dalfsen met een onzeker financieel perspectief. Het Rijk compenseert gemeenten onvoldoende voor extra taken en hogere kosten. Daar komt bij dat de afname van 3 miljard euro uit het gemeentefonds nog niet gecompenseerd wordt. En, in het hoofdlijnenakkoord van het nieuwe Kabinet, lijken gemeentefinanciën helaas slechts een bijrol te spelen.

Hoofdlijnenakkoord Kabinet ‘Hoop, lef en trots’
Op 16 mei 2024 heeft het nieuwe Kabinet een akkoord op hoofdlijnen bereikt. In het gepresenteerde akkoord wordt nadrukkelijk aandacht besteed aan de regio. Ellen Nauta (voorzitter van de P10-gemeenten, waaronder Dalfsen), merkt op: “Die aandacht is hard nodig om de neerwaartse spiraal van verschraling in landelijke gebieden te stoppen”. Over de uitwerking van voorstellen is echter nog veel onduidelijk en er zijn op voorhand vraagtekens bij de uitvoerbaarheid en juridische haalbaarheid van een aantal voorstellen. Bijvoorbeeld het plan om de Spreidingswet in te trekken. Vooralsnog is de Spreidingswet nog gewoon van kracht. Tot anders wordt besloten werken wij aan de uitvoering ervan.

Pluspunten in de plannen zijn de intenties om de leefbaarheid van het platteland te versterken en de bereikbaarheid van het landelijk gebied te verbeteren. Daarbij worden de bestaande regiodeals in overleg met het bedrijfsleven, kennisinstellingen en decentrale overheden uitgebouwd tot strategische investeringsagenda’s met afspraken over wonen, bereikbaarheid, onderwijs en economie.

Met het nieuwe hoofdlijnenakkoord lijkt de financiële basis voor het zogenoemde Provinciaal Programma Landelijk Gebied (PPLG) te verdwijnen. De grote vraag is hoe het verder gaat met het PPLG, waar gemeenten een belangrijke bijdrage aan moeten gaan leveren.

Het uitblijven van duidelijkheid over de gemeentefinanciën is een groot zorgpunt. Vanuit het perspectief van gemeenten valt vooral op dat er in het hoofdlijnenakkoord geen woord wordt gerept over de gemeentefinanciën. Een van de grootste pijnpunten van gemeenten wordt hiermee niet geadresseerd en daarmee lijkt het nieuwe kabinet de koers van de huidige regering te volgen. Dit leidt tot grote tekorten voor gemeenten. De financiële consequenties van het Hoofdlijnenakkoord zijn nog niet verwerkt in de Perspectiefnota, dit geldt wél voor de Voorjaarsnota van het huidige demissionaire kabinet.

Uitvoering College uitvoeringsprogramma
In 2022 verscheen het coalitiedocument ‘Veel te doen in Dalfsen’. Het coalitieakkoord is een akkoord op hoofdlijnen en laat ruimte voor inbreng van inwoners. Daarbij is, met de coronacrisis nog vers in het geheugen, ook nadrukkelijk flexibiliteit ingebouwd om in te kunnen spelen op nieuwe en deels ook onvoorziene ontwikkelingen. Om onze ambities om te zetten in concrete acties, hebben we in 2023 het coalitiedocument vertaald naar een College Uitvoeringsprogramma. In het College Uitvoeringsprogramma zijn drie prioritaire opgaven geïdentificeerd waar ons College in deze bestuursperiode aan werkt:

1. Goed Wonen

In alle kernen breiden we de woningvoorraad uit. We focussen niet alleen op aantallen, maar hebben ook aandacht voor verschillende doelgroepen zoals starters, vluchtelingen en statushouders, ruimtelijke kwaliteit, betaalbaarheid en biodiversiteit. Een gemeente waar je je veilig voelt en waar ruimte is voor zelfontplooiing. We noemen dat ook wel ‘brede welvaart.’

2. Platteland

We zien een slag om de ruimte en grote opgaven in onder andere de agrarische sector, energietransitie, woningbouw, recreatie en natuur. We hebben ambities op het gebied van digitale en fysieke bereikbaarheid. Functies die allemaal een claim leggen op ons gewaardeerde buitengebied. Deze bestuursperiode benutten we onder andere om een gedragen visie op het platteland te ontwikkelen.

3. (Inwoner)betrokkenheid

Wij vinden het belangrijk dat ons beleid van onderop, samen met de inwoners van Dalfsen tot stand komt. Wij betrekken inwoners daarom bij het opstellen en uitvoeren van beleid en projecten en nodigen uit om zelf met initiatieven te komen. Daar hoort bij dat wij als bestuur en organisatie evengoed betrokken zijn in de samenleving.

De samenleving verandert
Anno 2024 ziet de wereld er anders uit dan aan de start van deze coalitieperiode. Zonder uitputtend te zijn zien we een aantal ontwikkelingen die de afgelopen tijd urgent zijn geworden en in de toekomst zullen blijven. Ook over de horizon van deze Perspectiefnota heen. Dit vraagt om flexibiliteit van zowel politiek als organisatie.

Spanningen en conflicten
De wereld lijkt in brand te staan. Met de inval van Rusland in Oekraïne woedt er een oorlog in Europa. Maar ook zijn er grote spanningen in het Midden-Oosten. De onrust in de wereld heeft een vluchtelingenstroom op gang gebracht die zwaar drukt op de asielketen. Ook Dalfsen kreeg hier mee te maken. Illustratief voor de kracht van onze samenleving en organisatie was hoe in korte tijd opvanglocaties zijn geopend en hoe juist ook in Dalfsen veel mensen vrijwillig hun harten en huizen hebben opengesteld om vluchtelingen een thuis te geven.

Maar het roept ook nieuwe uitdagingen op. We constateren een groeiende druk op de reeds beperkte woningmarkt, toenemende maatschappelijke verharding en polarisatie, en zorgen, soms zelfs angst, onder de inwoners voor de toekomst. Met name in 2022 en 2023 hadden de sterk oplopende energieprijzen ook een grote impact. We maakten kennis met het fenomeen ‘energiearmoede’ en er is veel geïnvesteerd om dit tegen te gaan. Maar bovenal is opnieuw bewezen dat vrijheid en welvaart niet vanzelfsprekend zijn.

Nieuwe bestuurlijke realiteit
Na de gemeenteraadsverkiezingen van 2022 vonden achtereenvolgens verkiezingen plaats voor de Provincie, Waterschappen en Tweede Kamer. En in 2024 zijn er verkiezingen voor het Europees Parlement. De verkiezingsuitslagen resulteerden in een nieuwe bestuurlijke wind in Den Haag en de regio en hebben direct invloed op voor Dalfsen belangrijke thema’s zoals wonen, de energietransitie, de toekomst van de agrarische sector, het asielbeleid en de gemeentefinanciën. We zien een herwaardering van de regio en verwachten dat dit verder toe zal nemen. Instrumenten als de RegioDeal bieden kansen voor Dalfsen om projecten en programma’s te financieren met behulp van nationale en Europese fondsen.

Platteland
Het landelijk gebied staat voor grote uitdagingen. Om er een paar te noemen: de stikstofcrisis, verscherpte wet -en regelgeving voor o.a. mest, de ruimtelijke claim van opgaven als woningbouw, de energietransitie en de vrijetijdseconomie, de zorgelijke staat van de biodiversiteit en de waterkwaliteit vragen om een duidelijke visie en ook keuzes. Keuzes die niet eenvoudig zijn en die vragen om een integrale aanpak. Met een plattelandsvisie en actieve betrokkenheid bij het Provinciaal Programma Landelijk Gebied zetten we hier op in.

Bestaanszekerheid
Bestaanszekerheid staat hoog op de agenda. We zien dat inspanningen in het verleden gericht op de bestrijding van armoede zijn vruchten afwerpt; het armoederisico is afgenomen. Tegelijkertijd zien we dat er meer nodig is voor inwoners om in het eigen levensonderhoud te voorzien, zonder hier stress bij te ervaren. Het hebben van werk, huisvesting een sociaal netwerk en het gevoel ‘ertoe te doen’ vereist een nieuwe aanpak waarvoor we als gemeente samen met onze partners hard aan de bak moeten.

Digitalisering
Technologische ontwikkelingen zoals de toenemende digitalisering en de opkomst van kunstmatige intelligentie (AI) hebben aanzienlijke invloed op de samenleving en daarmee op de gemeente. De ontwikkelingen bieden zowel kansen als uitdagingen en vormen hiermee een niet meer weg te denken opgave voor de gemeente Dalfsen. Het feit dat deze alinea is gegenereerd door AI illustreert dit.

Versterken van de organisatie
Al deze opgaven vragen om een gemeentelijke organisatie die in staat is zich aan te passen, wendbaar te zijn en tegelijkertijd ook op een doeltreffende en transparante wijze uitvoering te geven aan de (wettelijke) taken die de gemeente te verrichten heeft. In 2023 is de ambtelijke organisatiestructuur daarop aangepast. Verdere stappen in de ontwikkeling van en investeringen in de organisatie blijven nodig. Zeker tegen de achtergrond van moeilijk te vervullen vacatures en toenemende doorstroom van personeel.

Onzeker financieel meerjarenperspectief

Nieuwe uitdagingen en taken dienen zich aan terwijl gemeentefinanciën onder druk staan. Gemeenten moeten meer taken uitvoeren, maar krijgen hier onvoldoende middelen voor van het Rijk. Deze ontwikkeling baart ons zorgen. Gemeenten staan nog altijd voor grote financiële uitdagingen. Door een wijziging in de financieringssystematiek komen gemeenten in 2026 zo’n 3 miljard euro tekort, terwijl het aantal taken niet afneemt. We noemen dit het ‘ravijnjaar’. Om gemeenten tegemoet te komen heeft het Rijk in de voorjaarsnota 2024 aangekondigd dat de opschalingskorting met ingang van 2026 wordt geschrapt. Dit is een positief signaal, maar blijkt in de praktijk niet veel op te lossen aangezien een deel van de mutaties in het accres door gemeenten zelf opgelost moet worden. Onder de streep resteert voor Dalfsen een geringe plus vanaf 2026 en zelfs een forse min in 2025. Ook het gat van 3 miljard euro wordt vooralsnog niet gerepareerd.

Het Rijk heeft ook aangegeven toe te willen werken naar een meer rechtvaardige indexatie van de stijgende zorg- en Wmo kosten en het verminderen van een aantal specifieke uitkeringen. Maatregelen die positief bijdragen aan een stabiele financiering, maar tot dusver nog niet zijn geëffectueerd. Ondertussen kampen gemeenten wel met stijgende kosten die onvoldoende worden gecompenseerd. Dit geldt ook voor onze verbonden partijen; de kosten blijven stijgen, zijn maar beperkt beïnvloedbaar en worden onvoldoende gecompenseerd. Dit maakt dat er nog steeds een disbalans is tussen uitvoering van taken en beschikbare (rijks)middelen.