1.3 Samen Leven

Het programma 'Samen Leven' omvat alle beleidsthema's die raken aan het sociaal domein. In de huidige structuur zijn dat de programma’s Inkomensondersteuning en Sociaal domein waarbij in de nieuwe programmastructuur ook de onderwerpen Sport en Cultuur onder dit programma vallen.

Een belangrijk thema voor de komende jaren is de vergrijzing en de druk op de beschikbaarheid van zorg in combinatie met de zorgplicht die gemeenten voor inwoners hebben. Als er niets gebeurt, loopt het zorgsysteem helemaal vast in 2040. Dit is een landelijk probleem maar doordat de gemeente Dalfsen een relatief hoog percentage inwoners kent van 65 jaar of ouder raakt dit onze gemeente extra hard. Als gemeente zetten we daarom de komende jaren sterk in op preventie. Bij preventie gaan de kosten voor de baten uit, maar ook die baten vallen niet altijd terug in onze eigen gemeentelijke begroting.

De komst van statushouders, (al dan niet tijdelijke) opvang van asielzoekers en aanwezigheid van arbeidsmigranten is een ontwikkeling die zich ook de komende jaren voortzet. De directe impact is zichtbaar in bijvoorbeeld de inspanningen op het gebied van opvanglocaties en inburgering en instroom in de Participatiewet. Daarnaast werkt dit door op de verschillende beleidsvelden over de domeinen heen. Zo heeft het impact op de doorstroom in de Participatiewet (re-integratie), aantallen kindregelingen en voor- en vroegtijdse educatie peuteropvang en de inzet van tolken. Binnen het thema wonen heeft het impact op het gebruik van én de toegestane verblijfsduur in recreatiewoningen en eveneens op thema's rondom Zorg en Veiligheid.

Autonome ontwikkelingen

Preventie:
Integraal Zorgakkoord (IZA), Gezond en Actief Leven Akkoord (GALA), Wonen, Ondersteuning en Zorg Ouderen (Wozo) en hervormingsagenda Jeugd
Budgetneutraal (structureel vanaf 2025)
De komende jaren zal de agenda in het sociaal domein voor een belangrijk deel bepaald worden door stelselhervormingen en de versterking van preventie en het voorliggende veld. De basis hiervoor is vastgelegd in IZA, GALA, WOZO en hervormingsagenda Jeugd. Zij hebben als doel de zorg voor inwoners in het algemeen en specifiek voor jongeren, ouderen voor de toekomst inzetbaar en betaalbaar te houden. Daarvoor worden vanuit verschillende domeinen en met verschillende externe partijen regionaal coalities gesloten om met gezamenlijk inzet de beweging ‘naar de voorkant’ verder te brengen. Hieruit voortvloeiende beleids- en uitvoeringsactiviteiten vragen van de gemeente zowel regionale als lokale inzet.

Hoewel de ontwikkelingen binnen Iza, Gala, Wozo en de Hervormingsagenda Jeugd significant zijn, is de budgettaire consequentie voor de gemeente in principe neutraal. Dit komt doordat de bekostiging van deze projecten plaatsvindt via bijvoorbeeld Specifieke Uitkeringen (SPUK's) vanuit het Rijk.

Toename in aantallen en complexiteit zorgvragen Wet Maatschappelijke Ondersteuning (WMO)
Nadeel PM (structureel vanaf 2025)
De eerder genoemde vergrijzing legt een steeds verder toenemende druk op het bestaande voorzieningenpalet voor deze doelgroep. In- en doorstroom in zorg- en maatwerkoplossingen wordt bemoeilijkt, waardoor meer mantelzorgers een hogere belasting ervaren. De inzet van indicatieloze dagbestedingen biedt verlichting van de zorgketen en voorzien in een groeiende behoefte. Het bieden van brede ondersteuning van mantelzorgers zal de komende jaren cruciaal worden. Het Rijk is voornemens het abonnementstarief op de Wmo te herzien: de impact daarvan op cliëntaantallen en financiën is op dit moment nog niet exact te duiden. Een eerste analyse op de ontwikkeling van de totale zorglevering (exclusief de ontwikkeling van de CAO's) laat een toename in de kosten van begeleiding zien. Met de begrotingsbehandeling verwachten wij een concretere duiding te kunnen geven.

Daarnaast signaleren we een toename in complexiteit van de begeleidingsbehoefte. Naast het omgaan met aandoening of ziekte spelen vaak ook op andere vlakken hulpvragen. Soms is er een directe relatie met een disfunctioneel sociaal systeem, waar de inwoner onderdeel van is. Dat vraagt meer én slimme inzet van professionals, waarin integrale samenwerking het uitgangspunt moet zijn. De (blijvende) beschikbaarheid van voldoende professionals in zorg en welzijn is een belangrijke voorwaarde om dit te kunnen realiseren. Het is denkbaar dat de inzet van technologie in informele zorg en voorveld een grotere plek moet innemen om een passend antwoord te bieden

Het aantal mensen met een psychische kwetsbaarheid in onze gemeente neemt toe. Daarnaast signaleren we een oplopend aantal casuïstieken waarbij sprake is van (dreigende) dak- en thuisloosheid, al dan niet voortkomend uit problemen op andere gebieden. Er zal veel aandacht uitgaan naar onder andere het uit te werken regionale uitvoeringsplan maatschappelijke opvang en de ingezette lijn vanuit vroegsignalering schuldhulpverlening met lokale stakeholders.

Participatiewet:
Participatiewet in Balans en Commissie Sociaal Minimum
Budgetneutraal (structureel vanaf 2025)
Het kabinet is bezig met het programma Participatiewet in Balans, dat de komende jaren gevolgen gaat hebben voor de eisen aan het gemeentelijk beleid. Als eerste wil het kabinet een stevige stap zetten richting werken op basis van vertrouwen en menselijke maat (geplande ingangsdatum 1 januari 2025). Daarna volgt een fundamentele herbezinning op de huidige Participatiewet en professionalisering van de uitvoering vanaf 2026.

De commissie Sociaal Minimum concludeert dat de hoogte van de bijstandsnorm momenteel onvoldoende is om alle noodzakelijke kosten van het bestaan te dekken. De verwachting is dat de hoogte wordt bijgesteld én dat daarvoor dekking via het BUIG plaatsvindt. Besluitvorming door het Rijk heeft nog niet plaatsgevonden. Op dit moment zijn maatregelen en gevolgen daarvan voor de gemeentelijke uitvoering nog niet bekend. De aanbevelingen zullen te zijner tijd, indien nodig, worden meegenomen in de uitwerking van het beleidsplan Bestaanszekerheid en beleidskader Re-integratie van inwoners met een afstand tot de arbeidsmarkt.

Ontwikkeling aantallen Participatiewet
Budgetneutraal (structureel vanaf 2025)
We houden rekening met een stijging van 10 uitkeringen per jaar. Dit is in lijn met de landelijke stijging van 3% die het CPB verwacht voor 2024 en 2025. De impact van de taakstelling voor statushouders is in deze prognose meegenomen. In principe vindt dekking plaats via het BUIG, met de aanname dat de ontwikkeling van het aantal uitkeringen gelijk oploopt met de ontwikkeling van het BUIG. Dit is de afgelopen 3 jaren het geval geweest. Indien gemeenten niet uitkomen met de Rijksmiddelen uit het BUIG, is er (tot op heden) de mogelijkheid een beroep te doen op de Vangnetuitkering. Hiervoor geldt echter een eigen risicodrempel van 7,5% van het BUIG.

Wetsvoorstel van school naar duurzaam werk
Nadeel PM (aankondiging)
De ongelijkheid op de arbeidsmarkt tussen jongeren is toegenomen. Het verschil in arbeidsdeelname en werkloosheid tussen jongeren zonder startkwalificatie, mbo’ers en hbo- en wo-gediplomeerden is structureel groot, ongeacht de stand van de economie. Om dit te veranderen omvat het wetsvoorstel ‘Van school naar duurzaam werk’ een pakket aan maatregelen waarmee jongeren die dit nodig hebben, begeleiding krijgen bij de overstap van school naar werk en bij (dreigende) werkloosheid.

Het wetsvoorstel geeft hiervoor extra taken aan en verplichte samenwerking tussen Mbo-instellingen en gemeenten. Doel is een doorlopende aanpak van school naar duurzaam werk voor jongeren tot 27 jaar (in plaats van de huidige 23 jaar). Dit wetsvoorstel zal naar verwachting leiden tot een toename maar ook een herverdeling van de huidige VSV- (voortijdig schoolverlaten) en doorstroompuntmiddelen. Op het moment van schrijven ligt het plan bij de raad van State. Volgens de huidige planning zal het wetsvoorstel 1 augustus 2025 ingaan. De (financiële) consequenties worden regionaal verder uitgewerkt.

Aanpak geldzorgen, armoede en schulden (uitbreiding formatie Schuldhulpverlening)
Nadeel €90.000 (structureel vanaf 2025)
Door het ministerie van SZW zijn extra middelen voor gemeenten beschikbaar gesteld in verband met het project Aanpak geldzorgen, armoede en schulden. Deze middelen zijn via het Gemeentefonds over de gemeenten verdeeld (meicirculaire 2023) om te investeren in betere dienstverlening door gemeenten op het gebied van armoede en schulden. Gemeenten kunnen deze middelen inzetten om aan de slag te gaan met de prioriteiten van de Aanpak geldzorgen, armoede en schulden, zoals het uitbreiden van het gebruik van de schuldhulpverlening en het tegengaan van kinderarmoede.

In de begroting 2024-2027 zijn de middelen voor deze aanpak niet gelabeld en als algemene dekking van het begrotingssaldo opgenomen. Daarom vragen we nu structurele dekking voor inzet van extra formatie Schuldhulpverlening.

Onderwijs
Integraal Huisvestingsplan (IHP) Primair Onderwijs 2022 - 2038
Nadeel PM (aankondiging met bandbreedte jaarlijkse kapitaallasten: 1 tot 1,5 miljoen euro )
In december 2021 is het IHP primair onderwijs vastgesteld. Het IHP beschrijft de voorgenomen vernieuwing en verduurzaming van schoolgebouwen in de periode 2022-2038. De uitvoeringskosten voor nieuwbouw en renovatie werden in het IHP van 2021 geschat op ongeveer € 30 miljoen (exclusief bijkomende lasten (zoals eventuele verwerving van grond, infrastructurele aanpassingen e.d.) Duidelijk is dat dit langlopende trajecten zijn waarbij we rekening houden met de meest actuele leerlingenprognose in combinatie met de daadwerkelijke ontwikkeling van de leerlingenaantallen en openstaan voor en inspelen op ontwikkelingen en mogelijkheden die zich tijdens dit proces aandienen.

Sinds 2021 zijn de prijzen in de bouw sterk gestegen en is er, in plaats van een verwachte daling, in totaliteit sprake van een lichte stijging van het aantal leerlingen die naar verwachting doorzet. Op basis hiervan moet rekening gehouden worden met een totale investering in schoolgebouwen van ca. € 52 miljoen en een raming voor bijkomende kosten van ca. € 10 miljoen. Conform de uitgangspunten in de nota reserves en voorzieningen en (in lijn met hoe om te gaan met grote projecten) is het van belang hiervoor te reserveren.

Huisvesting Agnieten College
Nadeel PM (aankondiging)
De benodigde aanvullende huisvesting van het Agnieten College is afhankelijk van de vraag of en hoe realisatie in bestaande gebouwen kan plaatsvinden en vraagt een investering tussen de € 1 en € 2,5 mln.
Realisatie van de aanvullende huisvesting van het Agnieten College valt naar verwachting buiten de tijdsspanne van deze PPN.

Taalonderwijs en Internationale Schakelklas (ISK)
Nadeel PM (structureel vanaf 2025)
We willen dat iedereen goed Nederlands kan: dat draagt bij aan integratie, opleidingskansen en werk. Met de komst van ontheemden (Oekraïners), de noodopvang, de blijvend hoge taakstelling statushouders en de Spreidingswet, wordt de druk op het onderwijs groter. Bij het ISK zien we momenteel grote wachtlijsten ontstaan, waarbij het maanden duurt voordat leerlingen kunnen instromen. De noodzaak voor nieuwkomersonderwijs zoals deze in Vilsteren is gestart voor Oekraïense kinderen, blijft ook in ieder geval het komende schooljaar voor nieuwkomerskinderen (< 1 jaar onderwijs in Nederland) in Dalfsen. Zij krijgen gedurende 1-1,5 jaar intensief taalonderwijs, waarna zij uitstromen richting regulier basisonderwijs.

Bij voldoende bezetting zijn de Rijksmiddelen voldoende om de groepen te financieren (dit is de afgelopen schooljaren ook het geval geweest), maar het schoolbestuur krijgt deze middelen pas achteraf en loopt een financieel risico in het geval de instroom achter blijft. Hiervoor is een financiële ‘garantstelling’ of voorschot (subsidie) nodig vanuit de gemeente om een minimale basis te creëren voor het komende schooljaar.

Ook op het reguliere basisonderwijs wordt de druk groter. Als kinderen op de reguliere basisschool instromen vanuit het nieuwkomersonderwijs, zijn de taalachterstanden nog niet volledig ingehaald. Om deze nog verder weg te werken en te voorkomen dat kinderen bij het voortgezet onderwijs in een lager profiel uitstromen dan passend zou zijn op basis van hun cognitieve vaardigheden, is extra taalondersteuning nodig. Scholen kunnen dit deels bekostigen vanuit de middelen die zij krijgen voor nieuwkomerskinderen, maar dit is onvoldoende om goede taalondersteuning te kunnen bieden.

Vanuit onze verantwoordelijkheid in het kader van onderwijsachterstandenbeleid en onze visie in het lokale preventiebeleid, waarin wij streven naar gelijke kansen voor alle kinderen, zien wij een rol voor de gemeente weggelegd. We verwachten dat, als er meer duidelijkheid is over de structurele opvang van asielzoekers en uitbreiding van de opvang voor Oekraïners, we een voorstel te kunnen doen voor de langere termijn. Hierbij maken we waar nodig gebruik van de middelen die we ontvangen voor de opvang van asielzoekers en ontheemden.

Overige beleidsvelden
Opvang Vluchtelingen en Oekraïners
Budgetneutraal (structureel vanaf 2025)
De komst van Oekraïners en andere vluchtelingen maakt dat er extra inzet nodig is. Het betreft personeel dat wordt ingezet voor het Hof van Dalfsen en de Oekraïense opvanglocaties, zoals 5 locatie-medewerkers, 2 coördinatoren en (de uitbreiding van de formatie van) een financieel administratief medewerker. Hoewel de financiële dekking geen volledige zekerheid biedt omdat het op dit moment incidentele middelen betreffen, is het tijd om personeel aan ons te binden om de opvang van vluchtelingen op een goede manier te kunnen doen.

Met de komst van de Spreidingswet, waarbij wij als Dalfsen ongeveer 190 asielzoekers op moeten gaan vangen is de verwachting dat personeel hard nodig blijft. Dit personeel kan dan voor deze doelgroep worden ingezet. De kosten worden vooralsnog gedekt uit (tijdelijke) rijksmiddelen (Oekraïne/CNO middelen). Uitgangspunt is dat wanneer er structurele middelen voor opvang vanuit de Spreidingswet komen, de kosten voor deze medewerkers gedekt kunnen worden vanuit deze structurele middelen. Het financieel risico is daarom gering.

Harmonisatie Kulturhusen
Nadeel €150.000 (incidenteel in 2025)
Op het gebied van Kulturhusen en maatschappelijk vastgoed spelen verschillende ontwikkelingen. De implementatie van de harmonisatie van de Kulturhusen, de beoogde privatisering van Mozaiek (en Spil), de ontwikkelingen in Hoonhorst en vraagstukken op het gebied van meerjaren onderhoud vragen om extra (project) capaciteit. Voor 2025 vragen wij hiervoor 150.000,- beschikbaar te stellen.

Bibliotheek
Budgetneutraal (structureel vanaf 2025)
Per 2025 wordt de Wet stelsel openbare bibliotheken aangepast. Gemeenten krijgen een zorgplicht die inhoudt dat gemeenten de aanwezigheid van en toegang tot de bibliotheek wettelijk moeten waarborgen. De bibliotheek is een van de kernpartners in het hervormen van de uitvoeringstaken van het preventiebeleid en heeft de afgelopen jaren meer maatschappelijke taken gekregen. Zij heeft hierop met tijdelijke projectgelden de formatie kunnen uitbreiden. Dalfsen voldoet daarmee al aan de nieuwe wettelijke taak. In de lijn met de nieuwe wet en de uitvoering van het preventiebeleid is het wenselijk om de middelen die beschikbaar worden gesteld te reserveren voor de bibliotheek, zodat zij hun investering hiermee structureel kunnen borgen.

Cultuur
Nadeel PM (aankondiging)
Voor 2025 is een herziening van het cultuurbeleid voorzien. Het cultuurbeleid wordt gezien als een van de belangrijke pijlers van het preventie beleid en draagt daarmee op een eigen wijze bij aan de doelstellingen die op andere wijze ook met de eerder beschreven hervormingen worden beoogd.

Toename gebruik voorzieningen
Nadeel €60.000 (structureel vanaf 2025)
Als gevolg van een stijging van het aantal gebruikers van voorzieningen en autonome ontwikkelingen stijgen eveneens de structurele kosten voor de gemeente:

Voor contractering van het maatwerkvervoer Wmo moet een hogere bijdrage worden verleend als gevolg van het terugtreden van de gemeente Hardenberg. De hogere bijdrage bedraagt structureel €17.000.
Op gebied van het maatwerkvervoer Leerlingen vindt een toename in het gebruik van bovenlokaal vervoer plaats. Naar schatting leidt dit structureel tot €15.000 hogere kosten.
De Gemeenteraad van Dalfsen heeft een motie aangenomen voor het vangnet zwemveiligheid. Voor de uitvoering van de motie is een structurele bijdrage van €10.000 nodig.
We constateren een groeiende vraag naar indicatieloze dagbesteding. Hierdoor stijgen de kosten structureel met €18.000

De totale structurele bijdrage komt daarmee op €60.000 vanaf 2025.

Ambities
Inburgering en participatie

Nadeel PM (aankondiging)

Rondom inburgering en participatie blijven we vanuit het college uitvoeringsprogramma in 2025 investeren in arbeidskansen voor de doelgroep statushouders. Dit doen we in samenwerking met het beleidsveld re-integratie en vanuit de regionale samenwerking rondom participatie en werk. Op het gebied van inburgering en participatie wordt deze samenwerking in de regio uitgebreid. Daarnaast zullen we als onderdeel van het verbeteren van de toegang voor inwoners in samenwerking met onze partners in het voorveld specifiek het verbeteren van de toegang en samenwerking met partners rondom statushouders oppakken. De uitkomsten van de evaluatie van het uitvoeringsplan Inburgering in 2024 nemen we hierin mee.

Sport

Nadeel PM (structureel vanaf 2027)

In 2025 worden de laatste twee kunstgras voetbalvelden in de kern Dalfsen en het semi-waterveld, inclusief oefenveld, bij de hockeyvereniging vervangen. Naar verwachting is de komende jaren de vervanging van het kunstgras korfbalveld nog niet noodzakelijk. Hiernaast pakken we in overleg met bestuur Heidepark sport de komende jaren de mogelijkheden en planvorming van renovatie van sporthal Heidepark op, waarbij naar verwachting realisatie niet eerder dan in 2026 plaatsvindt.